Barend Cornelis Koekkoek gaat ons vandaag het een en ander leren over de vorm van bomen. In 1841 schilderde deze meester het Landschap in het Schwartzwald met kreeftvissers. Het schilderij is 72,8 x 94,7 cm en hangt nu voor ons in het Dordrechts museum. Ook voor dit schilderij geldt dat je het heel mooi kan bekijken op hun website.

Bijna een kwart van het aardig grote schilderij wordt ingenomen door een prachtige oude eik. Natuurlijk hebben we veel lesstof over het schilderen (en sinds kort ook over het tekenen) van bomen. Maar laten we eens leren van Koekkoek, die werkelijk alle details van de boom heel rijk voor ons heeft uitgewerkt. We zullen de logische volgorde weer aanhouden, we gaan de boom behandelen in laagjes verf.

Heb jij al eens de gratis extra lessen bekeken? Als je de les de structuur van bomen – de gewone berk al eens bekeken hebt dan zal je de juiste manier van naar bomen kijken al eens doorgenomen hebben. Maar dat is een tekenoefening, hier zullen we kijken hoe we van tekening naar schilderij kunnen gaan.

De eerst laag is normaal gesproken dat wat een boom een boom maakt en geen struik, de stam. Voor stammen geldt altijd, dik onderaan, en dan langzaam dunner worden. Sommige boomsoorten hebben een kruin, een plek bovenaan de stam waar de stam zich splitst in een heel aantal takken. Kijk eens naar de vorm van de stam die Koekkoek hier weergegeven heeft. De boom staat schuin, jarenlang in de richting van de zon gegroeid. Hierdoor is de kruin heel mooi zichtbaar.

Aan de onderzijde van de stam aan de linkerkant is een enorme knoest zichtbaar, gevangen in het licht. Dit soort details maken een boom nog mooier. Kijk ook eens naar de kleur van de stam, de rijkdom aan verschillende bruin en groentinten maken het echt een levende boom. De bast is gevlekt, geribbeld en hier en daar vol met mos. Natuurlijk kost het meer tijd en moeite om zo gedetailleerd te schilderen. Maar wat een geweldig resultaat. De les? Wees niet te snel tevreden, kijk eens nadat je loof heb aangebracht of je ergens op je pallet een mooi groen kleurtje hebt die ook nog op de bast erbij kan om net dat realisme nog wat beter voor elkaar te krijgen.

Uiteraard zorgt het gebruik van licht en benadrukken van schaduw voor de ronde vormen en het driedimensionale effect. De boom heeft zware takken, sommige zonder loof. Door deze voor de boom langs te laten lopen en met een lichte kleur te accentueren verkrijgt Koekkoek nog meer diepte in zijn schilderij. Een boom groeit tenslotte alle kanten op.

Wat zo bijzonder aan deze boom is dat Koekkoek heeft getracht de achterkant van de boom te belichten, en de voorkant in zijn eigen schaduw te laten. Kijk eens naar het loof dat uitsteekt vlak onder de onderste dikke zijtak rechts. Dit heeft hij met bijna mintgroen opgezet. Het zonlicht komt zowat door de blaadjes heen, een zeer knap gebruik van kleur. De lagen die dichter bij de stam komen, meer naar het centrum van de boom heeft hij telkens donkerder gemaakt. In plaats van licht over donker heeft hij dit omgedraaid, en daarmee de achterzijde van de boom belicht. Dit is een heel mooie maar ook moeilijke techniek. Want na het afwerken van de bladeren is de tak eroverheen geschilderd.

Als je net leert schilderen is het verstandig eerst de stam en takken op te zetten en daarna de blaadjes aan te brengen. Dit geeft de boom een logische structuur en opbouw, en de juiste vorm. Koekkoek kon door zijn talent en oefening een structuur in zijn hoofd hebben die nog niet op het doek stond. Eerst loof, dan de juiste hoofdtak of zijtak eroverheen. Dat kan je ook eens proberen. Om dit te kunnen moet je eerst natuurlijk eerst de structuur van bomen doorgronden en goed kunnen tekenen. Dus, aan de slag, kijk goed naar deze prachtboom van Koekkoek en leer zo van de meester!

Er is nog veel te vertellen over de boom van Koekkoek, zoals het gebruik van oker voor de bladeren van de kruin, het wit dat takken naar voren uit laat steken, de geweldige gekrulde vorm van de takken en takjes, en het groen dat nergens hetzelfde is. En dan nog maar te zwijgen over de andere prachtige details, van kleine vogeltjes, hoog in de lucht, golfjes in het beekje, mensen, een karretje, de huisjes en de prachtige horizon met een laaghangende wolk die voor de berg hangt.

Ook zo’n zin om te schilderen? DVD 8 leert je blaadje voor blaadje een mooie boom te schilderen. Een langdurig maar mooi werkje. We komen vast nog eens terug bij Koekkoek. Zijn kunde en meesterschap is een inspirerend voorbeeld.

Voor nu, veel schilderplezier!

Het team van Onlinelerenschilderen.nl